Okuma Yazma Nasıl Öğretilir?

Okuma Yazma Nasıl Öğretilir?

Özet olarak okuma yazma süreci genel olarak aşağıdaki basamaklardan oluşur.

1. Masal, hikaye, tekerleme, şiir, şarkı, sayışma dinleme çalışmaları yapılması.
2. Parmak, el ve kol kaslarının geliştirilmesi.
3. Boyama ve çizgi çalışmalarının yapılması.
4. Sesi hissetme, tanıma ve ayırt etme çalışmalarının yapılması.
5. Harflerin verilmesi, harfleri okuma ve yazma.
6. Harflerden heceler, hecelerden kelimeler, kelimelerden cümleler oluşturma.
7. Metin okuma çalışmalarının yapılması.
8. Bağımsız Okuma ve Yazma Çalışmalarının Yapılması

İlk Okuma Yazma Süreci.

Ülkemizde okuma yazma öğretimi ile ilgili çeşitli yöntemler kullanılmıştır. Günümüzde Ses Esaslı İlk Okuma Yazma Öğretimi benimsenmiş ve dik temel harflerle okuma yazma öğretimi gerçekleştirilmektedir.

Ses esaslı ilk okuma yazma aşamaları nelerdir?

Okuma ve Yazma sürecinde 3 aşama mevcuttur.

1. İlk okuma yazmaya hazırlık

2. İlk okuma yazmaya başlama ve ilerleme

3. Bağımsız okuma ve yazma

Okuma  ve yazmaya başlamadan önce çocukların bu sürece fiziksel ve zihnen hazır olmaları gerekmektedir. Hazırlık süreci atlanarak veya eksik olarak yapılan bir okuma yazma süreci çeşitli başarısızlıklara neden olabilir.

Geç okuma, kötü yazma, yavaş okuma genelde okuma yazma sürecine doğru hazırlık yapılmadan başlanılması sonucunda gerçekleşir.

1) İlk okuma ve yazmaya hazırlık.

Hazırlık çalışmalarını genel olarak 3 gruba ayırabiliriz.

• Dinleme eğitimi çalışmaları.
• Parmak, el ve kol kaslarını geliştirme çalışmaları.
• Boyama ve çizgi çalışmaları.

Dinleme Eğitimi Çalışmaları.

Dinleme eğitimi çalışmaları ilk okuma yazma öğretiminin başında, ilk harfin (e) öğretimine geçmeden önce gerçekleştirilmeli ve tamamlanmalıdır. Öğrencilere harflerin sesleri verilmeden, doğal ve yapay ses kaynaklarından çıkan sesler dinletilmelidir. Dinletilen sesin kaynağını fark etmeleri sağlanmalıdır. Ardından doğal ve yapay ses kaynaklarına karşılık gelen duyduğu sesleri tanıma, ayırt etme ve taklit etme çalışmaları yapılmalıdır.

Dinleme eğitimi çalışmalarında hayvan seslerini taklit etme, doğal sesleri taklit etme gibi etkinlikler yapılabilir. Ayrıca hikayeler, masallar ve şiirler dinletilebilir. Tekerleme söyleme çalışmaları yapılabilir.

Dinleme eğitimi çalışmaları, öğrencilerin ilk okuma yazma öğrenirken ses harf ilişkisini daha kolay çözebilecekleri ve harfleri doğru ve net seslendirmelerini sağlayacak nitelikte olmalıdır. Bu süreçte işitme engeli ve konuşma bozukluğu olduğu düşünülen öğrencilerin gözlemlenmesi gerekmektedir.

Profesyonel desteğe ihtiyaç duyan öğrencilerin ilgili kurumlara yönlendirilmesi sağlanmalıdır.

Parmak, El ve Kol Kaslarını Geliştirme Çalışmaları.

Çocuklar önce büyük kaslarını daha sonra küçük kaslarını kullanırlar. El sallamak büyük kas becerisi iken kalem tutmak küçük kas becerisidir. Ayrıca iğneden ipi geçirmek, ayakkabı bağlamak vb beceriler de küçük kasların gelişimi ile ilgilidir. Kısacası yazı yazarken çocuklar ince kaslarını kullanırlar ve bu kaslar yeterince ince kas becerisi çalışması yapılmamışsa oldukça zayıftır.

Yazmaya başlamadan önce öğrencilerin parmak, el ve kol kaslarını geliştirmeye yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Bu çalışmalar boyama ve çizgi çalışmaları öncesinde öğrenciyi destekleyecek nitelikte olmalıdır.

Oyun hamuru ile oynama, boncukları ipe dizme vb çalışmalar ince kas gelişimini destekleyecek etkinliklerden bazılarıdır.

Parmak ve el kaslarını geliştirme çalışmaları için okhool.com sitemizde bulunan montessori kaseler ve cımbızlar setini ve boncuk dizme oyunlarımızı tavsiye edebiliriz.

Montessori Maşa aktarma seti incelemek için tıklayınız.                                  

Dinleme çalışmaları ve ince kas becerilerini geliştirici çalışmalarının çocuğun okula başlamadan önce anasınıflarında ya da evde yapılacak etkinliklerde okul öncesi çağlarda geliştirilmesi tavsiye edilir.

Boyama ve Çizgi Çalışmaları.

• Boyama ve çizgi çalışmalarına başlamadan önce öğrencilerin kalemi hangi eliyle tuttuğu tespit edilmelidir.
• Sol elini kullanan öğrenciler, sağ ellerini kullanmaları hususunda zorlanmamalıdır.
• İki elini de kullanabilen öğrenciler hangi elle daha rahat yazmakta iseler o eli kullanmaya teşvik edilmelidir.
• Çizgi çalışmaları yazılacak harfin yapısal özelliklerine uygun olarak harflerin yazım yönleri, ana karakterleri ve yazım estetiği göz önüne alınarak öğrencilere el esnekliği kazandıracak nitelikte olmalıdır.

Çizgi çalışmaları için en çok tavsiye ettiğimiz ürünlerin başında el kası geliştirme ve çizgi çalışmaları seti geliyor.

Çizgi çalışmalar setini incelemek için tıklayınız.

• Dik temel harflerle yazmaya hazırlık için dik, eğik, dairesel ve yatay çizgiler çizdirilmelidir.
• Dik Temel yazma biçiminde dairesel çizgi öğretilirken saatin 2 noktasından başlanmalı, sola doğru eller kâğıttan kaldırılmadan aynı noktaya gelene kadar çizdirilmelidir.
• Dik temel harflerin yazılış yönleri, soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru gösterilmelidir.
• Öğrencinin Harfleri öğrenmeye geçmeden önce tüm bu hazırlık çalışmalarına katılması ve tamamlaması çok önemlidir.

Hazırlık çalışmalarından sonra ilk okuma ve yazmaya başlanabilir.

2) İlk Okuma Yazmaya Başlama ve İlerleme.

İlk okumaya başlama süreci aşağıdaki aşamalardan oluşur.

İlk okuma yazmada kullanılacak yöntemler, harfler, yazım şekilleri Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu tarafından düzenlenir. Ve standarttır.

İlk okuma yazmada kullanılacak dik temel harfler aşağıdaki gibidir.

Okuma yazma öğretimi süreci boyunca üç çizgi, iki aralıktan oluşan yazı defteri ve gereci kullanılmalıdır. Yazı yazılacak alandaki satır aralıkları 1 cm genişliğinde olmalı, satır dizgesindeki iki çizgi, yatay kesintili kılavuz çizgisi ile tam ortadan ayrılmalı, bu ayrımda 0,5 cm boşluk bırakılmalıdır. İki satır dizgesi arasında 1 cm boşluk bırakılmalıdır. Serbest yazı çalış-malarında yatay kesintili kılavuz çizgi kullanılmayabilir.

Okuma yazma öğretimi tamamlandıktan sonra standart yazı defteri veya çizgili defter kullanma kararı,öğretmen ve öğrencilerin inisiyatifindedir. Yazmada zorluk yaşayan öğrenciler ile yazma çalışmalarına standart yazı defteri ile devam edilebilir.

Şimdi bu süreçleri tek tek inceleyelim.

a) Sesi hissetme, tanıma ve ayırt etme.

Okuma yazma öğretiminde ilk olarak ses hissettirilmelidir. Ses öğretilirken görselden hareketle harf senaryosu, tekerleme, şarkı ve bilmecelerden yararlanılabilir. Ardından öğrencilere sesin karşılığı olan harf gösterilmeli ve ses harf ilişkisi kavratılmalıdır.

Harfleri (sesleri) tanıma çalışmalarında resimli kartlar kullanılabilir. Son zamanlarda öğretmenler tarafından en çok kullanılan ve tavsiye edilen materyallerden biri resimli magnet harflerdir. Resimli magnet harfler ile sesleri tanıma, ayırt etme, gruplandırma vb çalışmalar yapılabilir.

Resimli magnet harfler incelemek için tıklayınız.

Örneğin elma, eşek, erik vb resimler gösterilerek, eee eee bebeğim ninnisi söylenerek e sesi hissettirilebilir ve harf görselleri ile desteklenebilir. Bu harfi öğrenmeye ilk adımdır.

b) Harfi okuma ve yazma.

Ses harf ilişkisi kavratıldıktan sonra harflerin okunmasına ve yazılmasına geçilmelidir. Öğrenci yazma çalışmalarında harflerin yazım şekilleri, yönleri, geometrisi, eğimi, dikliği konusunda zorlanmamalıdır.

Öncelikle öğrencilerin harfin temel formunu oluşturmaları beklenmelidir. Önce büyük harfin yazımı hemen ardından küçük harfin yazımı yönleriyle birlikte gösterilmelidir.

Harflerin yazım yönünü öğrenmeye yardımcı olacak ve el kaslarını geliştirecek materyallerden birisi de dik temel harfler ahşap kalıplardır.

Ahşap harf kalıplarını incelemek için tıklayınız.

Harflerin verilme sırası da yine belirli araştırmalar ve çalışmalar sonucunda Milli Eğitim Bakanlığı Kurulları tarafından belirlenmektedir.

Dik temel yazı ile ilk okuma yazma öğretimi aşağıdaki harf grupları sırasına göre yapılmalıdır.

Okuma yazma çalışmalarındaki dik temel yazı için hazırlanan harf grupları Tablo 1’de sunulmuştur.

Bu gruplardaki harfler sırası ile verilir. Önce a sesi kavratılır, n sesi ile birlikte heceler de verilmeye başlanır.

c) Harflerden heceler, hecelerden kelimeler, kelimelerden cümleler oluşturma.

İlk okuma yazma öğretimi sürecinde ilk harf grubunda ses, hece ve sözcük çalışmaları yapılmalıdır. İkinci harf grubu itibarıyla ses, hece, sözcük çalışmalarının yanında cümle ve metin çalışmalarına geçilmelidir. Öğrenciler için anlaşılabilir, somutlaştırılabilir, bilgi ve mantık hatasına yol açmayacak cümleler oluşturulmasına dikkat edilmelidir. İlk okuma
yazma öğretim sürecinde oluşan sözcük ve cümlelere yönelik yapılan etkinliklerde öğrencilerin bilişsel, duyuşsal, sosyal ve fiziksel farklılıkları göz önünde bulundurulmalıdır.
İlk harf grubunun ikinci harfi olan “n” öğretiminden sonra hece öğretimine geçilmelidir. Hece öğretimi sırasında harfin büyük yazılışı kullanılmamalıdır. Hece tek başına değerlendirilmeli ve harfin küçük yazılışıyla gösterilmelidir. Öğrenciyi ezbere yönelten hece tablosu vb. araç gereçler kullanılmamalıdır.

İlk önce “a” sesine, sonra “n” sesine vurgu yaparak iki sesin birlikte söylenmesi sağlanmalıdır.
Örnek: a+n = an kapalı hecesine ulaşılmalıdır.

Yeni harfler verildikçe her zaman önce kapalı hecelere, sonra açık hecelere ulaşılmalıdır. Ardından üç ve dört harfli heceler gösterilmelidir. Oluşturulacak üç ve dört harfli heceler öğrencinin anlamlandırabileceği sözcüklerden seçilmelidir. Anlamını bilemeyeceği türden sözcüklere yer verilmemelidir. Hece türlerinin tamamı kolaydan zora doğru aşamalı
olarak tanıtılmalıdır. Okuma ve yazma sürecinde oluşturulan anlamsız hecelerle sık tekrarlar yapılmamalıdır. Hızlı bir
şekilde sözcüklere ulaşmak amaçlanmalıdır.
Örnek: a, an, en, at, et, alt, ana, ata, nal, anne, nene, alet, atlet
Heceler oluştururken anlamlı ve işlek hecelere öncelik verilmelidir.
Sözcükler oluşturulurken görsellerle desteklenebilecek, öğrencinin ön bilgileriyle anlamlandırabileceği sözcüklere ön-
celik verilmelidir.
Heceler birleştirilerek ulaşılan sözcüklerde ve sözcükler birleştirilerek oluşturulan cümlelerde öğrencinin heceleyerek
okumasına neden olduğu için hece ve sözcükler farklı renkle yazılmamalıdır.
Örnek: an + ne= anne
a + na= ana na + ne= nane ta + ne= tane
Yeni oluşturulan sözcükler gösterildikten sonra cümle içinde kullanılmalıdır. Sözcükler arasında harfin küçük yazımında
“e”, harfin büyük yazımında “E” kadar boşluk bırakmaları sağlanmalıdır.
Örnek: Mete
Mete kalem al.
Cümlelerin oluşturulmasında okunuşu ve yazılışı öğretilmemiş harflerin geçtiği sözcüklerin yerine görseller kullanılma-
malıdır.
Örnek: İkinci grup düşünüldüğünde, “Rana kayısı al.” cümlesinde “kayısı” sözcüğünün okunuşu ve yazılışı bu harf grubun-
da öğretilmediğinden “kayısı” sözcüğünün yerine görseli kullanılarak cümle yazdırılmamalıdır

Hece çalışmaları için en çok satılan ve beğenilen materyaller hecematik, okuma anahtarlıkları ve magnet hecelerdir. Hecematik ile harf-kelime oluşturma çalışmaları yapılabilmektedir. Yaz sil özelliği sayesinde  pek çok defa kullanılabilir.

   

Hecematik incelemek için tıklayınız.

Magnet heceleri incelemek için tıklayınız.

d) Metin okuma.

Metinlerde öğrenci için anlamlı olmayan cümlelerden metinler hazırlanmamalı ve okutulmamalıdır.

Tekerleme,bilmece ,sayışma, mani ve ninniler bu kapsamın dışındadır.

3) Bağımsız Okuma ve Yazma.

Seslerin tamamı kavratıldıktan sonra ve temaya bașlamadan önce en az iki hafta süreyle öğretmenin rehberliğinde akıcı okuma düzeyini geliștirmek amacıyla okuma çalıșmaları (sessiz ve sesli okuma, sesleri doğru çıkarma, vurgu tonlama, anlamlı okuma, koro hâlinde okuma, metin üzerinde konuşma vb.) yapılmalıdır.

Bu süreçte öğretmenler, bireysel farklılıkları göz önüne alarak öğrencilerin akıcı okuma becerilerini geliștirme çalıșmalarını yürütebilir. Öğrencilerin dil gelișimine (doğru telaffuz, akıcılık, sesleri ayırt etme vb.) katkıda bulunan tekerlemelerin ilk okuma yazma öğretiminde kullanılması önerilmektedir.

Okumayı geliștirmeye yönelik tekerleme, sayıșma, ninni, bilmece ve maniler sıklıkla kullanılmalıdır.

1.sınıfta okuma ve yazma süreci tamamlanır.

2.sınıfta öğrencilere okuma yazma becerilerini geliştirmeye yönelik çalışmalar yaptırılır.

3 ve 4. sınıfta ise öğrencilerin kendine has yazı alışkanlığı kazanmasına yönelik yazı çalışmaları yaptırılır.

Okuma Yazma Öğretiminde Dikkat Edilecek Diğer Hususlar.

Milli Eğitim Bakanlığı Türkçe Dersi Öğretim Programından Alınmıştır. Daha fazla bilgi için Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı web sitesini inceleyebilirsiniz.

http://ttkb.meb.gov.tr